Günümüzde Yapay Zeka ve Günlük Hayattaki Yeri
Üsküdar Üniversitesi NP Feneryolu Tıp Merkezi’nden Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, yapay zekanın hızla yayıldığı ve hayatımızın her alanında yer aldığı günümüzde, bu teknolojinin psikolojik etkilerini detaylı bir şekilde değerlendirdi. Günlük yaşamda yapay zeka ürünlerini kullanmayan neredeyse kimse kalmamış durumda. Bu teknolojiler, hem kişisel hem de profesyonel yaşamımızda büyük kolaylıklar sağlıyor.
Yapay zekanın temel amacı insana ait olan tüm fonksiyonları taklit etmek ve geliştirmektir. Bu noktada, yapay zekanın içeriğinde bulunan ürünler ve uygulamalar, sesli komutlar, arama motorları, navigasyon sistemleri, robot süpürgeler, akıllı ev altyapıları ve çeviri uygulamaları gibi pek çok alanı kapsıyor. Bu araçlar, günlük hayatı daha konforlu ve verimli hale getirirken, teknolojinin gelişimiyle birlikte psikolojik ve etik açıdan yeni soruları da beraberinde getiriyor.
Yapay Zeka ve Özel Alanlara Müdahale Konusu
İlk kez 1950’lerin başında ortaya çıkan yapay zeka teknolojisi, zamanla hızla gelişerek hemen her evde, işyerinde ve hatta kamusal alanlarda yer almaya başladı. Uzman Klinik Psikolog Demir, “Gelişen teknoloji ile yapay zekanın çeşitli türleri, psikoloji, sinirbilim ve mühendislik alanlarıyla entegre edilerek, insanın duygu, irade, yaratıcılık ve kişilik gibi temel özelliklerini taklit etme ve geliştirme amacı güdüyor.” diyerek, bu teknolojilerin potansiyel faydalarına dikkat çekiyor.
Ancak, yapay zekanın kontrollü ve etik kurallar çerçevesinde kullanılması büyük önem taşıyor. Kontrol edilmediği durumlarda, insanların kişisel gizliliğine ve özgür iradesine müdahale edebilecek riskler ortaya çıkabilir. Uzmanlar, bu teknolojilerin insanların özel alanlarına izinsiz müdahale etmemesi ve davranışları yönlendirmemesi gerektiğinin altını çiziyor. Ayrıca, yapay zekanın doğal zekayı aşırı kontrol altına alması veya etik sınırların ihlal edilmesi, ciddi psikolojik ve toplumsal sorunlara yol açabilir.
Yapay Zeka ve Duygusal Paylaşımın Sınırlılıkları
İnsana ait bir sinir sistemi ve duygular olmadığı için yapay zekanın duygusal iletişim kurması oldukça sınırlıdır. Uzman Demir, “Yapay zekayla duygusal paylaşım ve empati kurmak, şu anki teknolojiyle mümkün değil. Ancak, özellikle yaşlı bakımında, evde yardımcı robotların kullanılması, yaşlıların yaşam kalitesini artırabilir ve bakım süreçlerini kolaylaştırabilir.” diyerek, yapay zekanın insani ilişkilerdeki yerini ve sınırlarını vurguluyor.
Yine de, yapay zekanın psikoloji alanındaki araştırmalara bakıldığında, çoğu çalışmanın insan beyninin karar verme ve kontrol süreçlerine odaklandığını görüyoruz. Duygusal faktörler ve sosyal etkileşimler ise bu teknolojilerin sınırlı alanında kalıyor. Uzman Demir, “Duygular, sosyal etkileşim olmadan, yapay zekanın insana özgü doğal zekaya ulaşmasını engelliyor. Bu nedenle, yapay zekanın insani özellikleri tam anlamıyla taklit etmesi şu an mümkün değil.” şeklinde açıklamada bulunuyor.
Yapay Zekanın Yaygınlaşması ve Psikolojik Etkileri
Yapay zekanın hızla yayılmasıyla birlikte ortaya çıkan olumsuz psikososyal etkiler de göz ardı edilmemeli. Sosyal bağların zayıflaması, iletişimde azalma ve yüz yüze ilişkilerin yerine otomasyonların geçmesi, kişilerde yalnızlık, değersizlik ve sosyal izolasyon gibi duyguların artmasına neden olabilir. Uzman Demir, “Örneğin, çağrı merkezlerindeki otomatik yanıt sistemleri, insanlar arasında bağ kurma ihtiyacını karşılamaktan uzak. Bu durum, kişilerde anlaşılmadıklarına ve dışlandıklarına dair olumsuz hislerin pekişmesine yol açabilir.” diyerek, yapay zekanın olumsuz etkilerini vurguluyor.
Ancak, hâlâ bazı alanlarda yapay zekanın kullanımı sınırlıdır ve insani ilişkilerin yerini tam anlamıyla alamaz. Teknolojinin aşırı kullanımı, dikkat dağınıklığı, bağımlılık ve dürtü kontrolü gibi psikopatolojik sorunlara zemin hazırlayabilir. Uzmanlar, yapay zekanın kullanımını etik ve psikolojik sınırlar içinde tutmanın önemine vurgu yaparak, bu teknolojilerin insanların yaratıcılık ve özgünlüklerini azaltmaması gerektiğini belirtiyorlar.