Nejdet Bozkurt'un Orkide Araştırmaları
Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü doktora öğrencisi Nejdet Bozkurt, son 20 yıldır Türkiye'nin eşsiz orkide türleri üzerine kapsamlı araştırmalar yürütmektedir. Bunun yanı sıra, Ege Üniversitesi ve Akdeniz Koruma Derneği işbirliği ile yürütülen “Endemik orkide türlerimizden Ophrys lycia’nın in-vitro koşullarda çoğaltılması ve korunması” projesinin de yürütücülüğünü üstlenmiştir. Bu proje ile Likya salebinin (Ophrys Lycia) doğal koşullarda korunmasının yanı sıra, polen ve tohum örneklerinin Ulusal Gen Bankası’nda saklanması hedeflenmektedir.
Proje hakkında bilgi veren Nejdet Bozkurt, “Likya salebi türünün korunması için geliştirdiğimiz yöntemler, kontrollü çapraz tozlaşma ile tohum elde edilmesi, bu tohumların kültürel koşullarda çoğaltılması ve daha sonra çoğaltılan bireylerin doğal ortama adaptasyonunu içermektedir. Proje, elde edilen tohum ve polenlerin Ulusal Gen Bankası’nda saklanması gibi yenilikçi ve çok yönlü bir yaklaşım sunmaktadır. Üç yıl boyunca doğal yaşam alanlarında bulunan bitkiler kayıt altına alınarak, aralarından seçilen bireyler yapay olarak tozlaştırılmıştır. Bu süreç sayesinde, türe ait en önemli genetik kaynaklardan biri, Ege Üniversitesi Botanik Bahçesi ve Herbaryum Uygulama ve Araştırma Merkezi’nde oluşturulan mini tohum bankasında korunmaktadır. Proje tamamlandığında bu tohumlar Ulusal Gen Bankası’na aktarılacak ve gelecekteki bilimsel çalışmalarda kullanılacaktır. Ayrıca, elde edilen tohumların bir kısmı Likya salebinin yeniden üretimi için de değerlendirilecektir,” şeklinde açıklamalarda bulundu.
Türün Korunması İçin Geliştirilen Proje
Botanik bahçesinde laboratuvar koşullarında yürütülen çalışmalardan elde edilen sonuçların oldukça umut verici olduğunu ifade eden Nejdet Bozkurt, “Özel olarak hazırlanan besiyerlerine eklenen orkide tohumları çimlenmeye başladı. Tohumların boyutları 0,1-0,2 mm arasında başlayarak 5-6 santimetreye ulaşan bitkiciklere dönüştü. Laboratuvar ortamında üretilen bireyler yavaş yavaş yumru oluşturmaya başladı. Sıradaki adım, yumru oluşturan bireylerin önce sera ortamında gelişmesi ve ardından doğal yaşam ortamlarına adaptasyonudur. Proje tüm yönleriyle başarıya ulaşırsa, Likya salebinin korunması en üst düzeyde garanti altına alınmış olacaktır,” dedi.
Likya Salebi Hakkında Bilgi
Likya salebi hakkında bilgi veren Nejdet Bozkurt, “Adını Işık ülkesi Likya’dan alan bu endemik orkide türü, Ophrys lycia, 1980 yılında İsviçreli botanikçi Jany Renz tarafından bir köy mezarlığında keşfedilmiştir. Dünya genelinde yalnızca Antalya’nın Kaş ilçesinde yayılım göstermektedir. Likya salebi, 40-50 santimetreye kadar boylanabilen çok yıllık bir orkide türüdür ve toprak altında iki yumurtamsı yumrusu bulunur. Büyük ve gösterişli çiçeklere sahip olup, çanak ve taç yaprakları pembesi, menekşemsi; dudak kısmı ise kahverengi ve kırmızımsı tonlardadır. Genellikle badem teraslarında, taşlık ve çalılık arazilerde yayılım gösterir. Çiçeklenme dönemi ise Mart sonu ve Nisan ayıdır,” şeklinde bilgi verdi.
Koruma Tehditleri
Nejdet Bozkurt, “Doğayla iç içe olan lahit mezarları ve antik tiyatroları ile ünlü olan ‘Likya Salebi’nin yaşadığı bu cennet köşesi, maalesef turizmin getirdiği yapılaşmaya yenik düştü. Likya salebinin doğal yaşam alanları bir bir yok olmakta, doğadaki birey sayısı artık yüzlerle ifade edilmektedir. Yumruları için doğadan toplanması, önemli yaşam alanlarından olan mezarlıklarda ot ilacı kullanımı türün geleceğini tehdit ediyor. Doğada sayısı yüzlerle ifade edilen Likya salebinin IUCN koruma kategorisi Kritik / Critically Endangered (CR) olarak gösterilmektedir. Türkiye’de yaklaşık 200 orkide türü bulunmaktadır ve bunların büyük bir kısmı yumrulu türlerdir. Yumrulu orkidelere halk arasında 'salep' denilmektedir. Renkleri, biçimleri veya yetiştikleri bölgelerine göre; arı salebi, dağ salebi, çayır salebi gibi adlarla anılmaktadır,” dedi.
Salep Kullanımı ve Tehditler
İlkçağlardan bu yana orkide yumrularının toz haline getirilerek “salep” elde edildiğini vurgulayan Nejdet Bozkurt, “Salep, sıcak içeceklerin yanı sıra dondurma yapımında kıvam artırıcı olarak kullanılmaktadır. Salep ve dondurma yapımında kullanılan etken madde, polisakkarit olan ‘glucomannan’dır. Her yıl milyonlarca kök orkide yumrusu, bu etken maddeyi elde etmek amacıyla doğadan kaçak olarak sökülmektedir. Oysa piyasada uzun yıllardır salep yerine kıvam artırıcı olarak kullanılan başka maddeler mevcuttur. Salep için orkide yumrularına ihtiyaç yoktur. Her yıl milyonlarca kök orkidenin doğada yok olmasına neden olan kaçak sökümlerin önüne geçilemezse, yumrulu orkidelerimizin nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya kalacaktır,” dedi.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı